Edukacja domowa (homeschooling) - krótki przewodnik

Wobec zainteresowania informacją o domowym nauczaniu moich dzieci, postanowiłem odejść na chwilę od tematów ściśle związanych z dobrowolną prostotą i przytoczyć fragmenty przygotowanego wcześniej artykułu podsumowującego nasze roczne doświadczenia z ED (edukacją domową). Mogę dodać, że uczenie swoich dzieci poza instytucją szkoły jest dla mnie świadomym wyborem życia prostego, skoncentrowanego na rodzinie. A więc od tematyki tego bloga tak bardzo nie odbiegam...

Wychowanie i edukacja czwórki naszych dzieci stały się bardzo szybko jednym z naszych najważniejszych życiowych priorytetów. Dość szybko zdaliśmy sobie sprawę, że rzeczy, które są wyjątkowo ważne dla naszej rodziny, nie są i ze zrozumiałych względów nie mogą być tak samo traktowane w publicznej placówce wychowawczej. W dużej mierze zależy to od wartości wyznawanych przez aktualnego wychowawcę, czyli można mieć szczęście i dziecko znajdzie się pod opieką osoby godnej naszego zaufania, ale można mieć też pecha i trafić na taką, której metody nie będą wpisywać się w nasze cele wychowawcze. Dzięki doświadczeniom znajomych i przyjaciół, którzy mając starsze dzieci, posiadali już wiedzę na temat tego, z czym przyjdzie nam się zmierzyć w kolejnych etapach edukacji szkolnej, zrozumieliśmy, że nie odnajdziemy się łatwo w systemie, w którym musielibyśmy codziennie staczać walkę z przynoszonymi do domu szkolnymi patologiami. Dzisiejsza szkoła to niestety często poligon najtrudniejszych doświadczeń, na który wysyłane są już kilkuletnie dzieci.

W konsekwencji przeprowadziliśmy się do podwarszawskiej miejscowości, gdzie od roku działało interesujące nas niepubliczne przedszkole i szkoła. Niepubliczne, a co się z tym wiąże – płatne. Zacisnęliśmy pasa, przekonani, że nie ma innej alternatywy i że „inwestycja” w wychowanie i edukację na wysokim poziomie się „opłaci”. W miarę upływu czasu zaczęliśmy dostrzegać, że problem z nauczaniem leży głębiej i dotyczy zinstytucjonalizowanej, zorganizowanej na zewnątrz rodziny, edukacji jako takiej.

Na przestrzeni lat dostrzegliśmy, że posyłanie dzieci do tej niepublicznej placówki, w bezpieczniejsze środowisko, niesie za sobą jednak określone konsekwencje, m.in. zachwianie proporcji między czasem spędzanym przez dzieci poza domem, w dużym gronie rówieśników, a czasem spędzanym z rodzicami i własnym rodzeństwem, na rozwijaniu swoich pozaszkolnych zainteresowań, na swobodnej zabawie. Z jednej strony jest to wygodne dla rodziców pracujących zawodowo poza domem, ale my mieliśmy przekonanie, że dzieci zbyt dużo czasu, na tym etapie rozwoju, spędzają w szkole, przymusowo poddawane procesowi, który służy im tylko częściowo, a częściowo im szkodzi, nie stwarzając przyjaznych warunków dla naturalnego rozwoju. Wtedy właśnie zetknęliśmy się z edukacją domową, najpierw w wydaniu amerykańskim. Przykład edukującej domowo rodziny witarian z Kalifornii (film Breakthrough) sprawił, że i w nas zaczęło rodzić się takie pragnienie. Wiosną 2011 r. poznaliśmy bliżej środowisko rodzin homeschoolersów, zarówno z Warszawy i okolic, jak i całej Polski, m.in. podczas zjazdu zorganizowanego przez Olę i Marcina Sawickich, prowadzących szkołę i przedszkole w Koszarawie Bystrej. Własną przygodę z edukacją domową rozpoczęliśmy od września 2011 r. Ponieważ rozpoczęliśmy od razu na kilku frontach (klasa IV i II oraz zerówka), doświadczenia zbieramy szybko i intensywnie.

Ile rodzin uczących w domu, tyle różnych stylów homeschoolingu, prędzej czy później każda rodzina wypracowuje swój własny system pracy, odpowiadający jej stylowi życia. Zamiast porannego pośpiechu i zdenerwowania, gorączkowych ustaleń, gdzie, kiedy, kogo zawieźć, dzień rozpoczynamy wspólnym śniadaniem. Stopniowo z dość precyzyjnie określonego planu „lekcji” (ciągle te szkolne nawyki…), przeszliśmy do ogólnego zarysu rozkładu zajęć. Często dzieci same decydują, jakim przedmiotem i jaką partią materiału chcą się akurat zajmować. Innym razem to my przygotowujemy temat. Jeśli chodzi o podręczniki – najpierw korzystaliśmy z wybranych przez szkołę, w kilku przypadkach wybraliśmy jednak inne: ciekawsze, bardziej odpowiadające naszym oczekiwaniom. Podręczniki stanowią tylko punkt wyjścia do dalszych poszukiwań w innych źródłach: książkach, atlasach, albumach, zasobach internetowych. Omijamy to, co wydaje się nam nudne lub jest w danym momencie nieciekawe dla dzieci, wykreowane wyłącznie na specyficzne szkolne potrzeby. Włączamy innych dorosłych, którzy są pasjonatami w określonej dziedzinie, i prosimy, by dzielili się z dziećmi swoją wiedzą i umiejętnościami.

Staramy się być raczej animatorami i koordynatorami działań dzieci, wykorzystującymi ich naturalne pragnienie poznawania świata. Dzieci często samodzielnie pracują z partią materiału, my zaś czuwamy, gotowi pomóc i utrzymujemy cały proces poznawania w jako takim porządku. Oczywiście nie stawiamy ocen, nie robimy sprawdzianów, gdyż doskonale orientujemy się, co dzieci umieją i jakie są ich słabsze strony. Zwykle raz w tygodniu spotykamy się po sąsiedzku z inną rodziną edukującą w domu. Jest to czas wspólnych projektów, doświadczeń, prezentacji, wspólnych wypadów na basen. Trzeba przyznać, że kontakt z innymi dziećmi uczącymi się poza murami szkoły, to ważny element naszej domowej edukacji. Większość znajomych dzieci spędza dużą część dnia w szkole, potem często odrabiają lekcje i nie mają czasu na spotkania.

Wcześniej po powrocie ze szkoły dzieci były zmęczone, zatomizowane i dzikie, teraz mają więcej wspólnych spraw, zabaw, lepiej się do siebie i do nas odnoszą. Pomimo opuszczenia szkoły, wartościowe przyjaźnie przetrwały. Dzieci mają teraz więcej kontaktu z rówieśnikami w innym, pozaszkolnym kontekście. Po godzinie 14.00 kończymy „czas naukowy”, zaś popołudnia dzieci spędzają na rozmaitych zajęciach w miejskim domu kultury, nauce gry na instrumentach, rozwijają swoje zainteresowania, bawią się z dziećmi z podwórka, umawiają na spotkania. Wcześniej nie miały na to czasu – trzeba było odrobić lekcje.

Im więcej czytam o polskiej szkole i planowanych reformach (mniej przedmiotów, mniej wychowania, mniej myślenia, a więcej rozwiązywania testów), tym mniejszą widzę możliwość powrotu dzieci do rzeczywistości edukacji instytucjonalnej. Samodzielne nauczanie skłania do zadawania podstawowych pytań: po co poznajemy?, dlaczego uczymy? Co warto przekazywać, ukazywać, nazywać po imieniu. Jaki cel nam przyświeca? Dawać wolność, otwierać dzieci na świat i jego możliwości. Być twórczym. Raczej twórczym niż pracowitym. Rozważać, smakować, wyrażać, nazywać. Być. Wychować dzieci wolne, zrównoważone emocjonalnie, świadome swojej wartości, samodzielne, szczęśliwe i spełnione, radosne i mądre, dla których gdy dorosną, kryterium sukcesu nie będzie wysokość miesięcznych dochodów czy zdobywanie kolejnych stopni naukowych, ale zdolność do tego, by w swej pracy odnajdywać radość i by żyć z pozytywnym nastawieniem do świata. 

Polecam także wpisy:

Edukacja domowa w pytaniach i odpowiedziach

Warto uczyć w domu