Kultura DIY

"Zrób to sam", czy też "Do It Yourself", to jedno z podstawowych "przykazań" prostego życia. Odwołuje się do samowystarczalności, oszczędności, zaradności i współpracy.
W dobie powszechności wszelakich dóbr i usług hasło "zrób to sam" oznacza "idź do sklepu" lub "wezwij fachowca". Wraz z rewolucją przemysłową oddzieliliśmy czas zajmowania się własnym domem od czasu "zarabiania na życie". Zbyt zajęci zrutynizowaną i specjalistyczną pracą powoli utraciliśmy umiejętności bardziej skomplikowane niż pchanie kosiarki do trawy czy włączenie pralki, co zmieniło nas w biernych i bezradnych konsumentów.

Zacznijmy od popsutego tostera...
Czy energia życiowa zużyta na naprawę tostera będzie większa niż zapłacenie specjaliście? Akurat naprawa tostera powinna być łatwa. Specjalista policzy za taką usługę więcej niż wyniesie kupno nowego - przy tym rozwiązaniu skończyłoby się prawdopodobnie na wyrzuceniu starego. Z punktu widzenia ekologii to marnowanie zasobów. Jako zwolennik prostoty mogę odpowiedzieć: po co w ogóle mieć toster? (Im mniej rzeczy posiadam, tym mniej napraw). Najlepsze grzanki, w dodatku z lekko stopionym serem, wychodzą na patelni (: Gdybym jednak miał popsuty toster, wówczas postąpiłbym ekologicznie i w duchu DIY: to pewnie jakaś sprężynka albo odłączył się kabelek. Warto zajrzeć do środka, zawołać syna, a po naprawie (zakładam, że sam toster, jak i jego najbliższe otoczenie nie poszły z dymem) pochwalić się żonie. No dobrze, zajęło mi to pół godziny, w domu, z synem, który trzyma śrubokręt i się przygląda. Czas zmarnowany?  Mógłbym oczywiście wziąć toster i dać go do naprawy, czekać tydzień-dwa tygodnie, stracić czas na dojechanie i wydać pieniądze zarobione w biurze. Albo iść do supermarketu i kupić nowy.  

Jasne kryterium...
Dzięki realnej stawce godzinowej (więcej tutaj) możemy ustalić, ile rzeczywiście pracujemy na każdą wydaną złotówkę i czy dany wydatek wart jest określonej ilości minut (godzin) mojego życia. Uzyskujemy w ten sposób narzędzie do porównania efektywności czasu poświęconego na próbę samodzielnej naprawy z pieniędzmi wydanymi na fachowca czy na kupno nowego urządzenia. Być może efektywniej jest zarobić, robiąc to, w czym się jest dobrym, niż marnować czas na uczenie się naprawy jakiejś rzeczy. Mogę się z tym zgodzić, o ile porównanie czasu spędzonego na nauce nowej umiejętności z liczbą minut, jaką -w przeliczeniu na pieniądze- "wydam" na fachowca, rzeczywiście wypada niekorzystnie. Przykładowo naprawienie zepsutego komputera czy samochodu zajęłoby mi prawdopodobnie resztę życia. Czasem jednak "pozornie" nieefektywny wysiłek się opłaci. W moim przypadku tak było z rowerem. Od kilku lat staram się zdobyć jakąś niewinną umiejętność, dzięki czemu przestałem korzystać z serwisu. Mamy sześć rowerów, co daje naprawdę duże oszczędności.

Pracować więcej czy mniej?
Rzeczywiście, hasło "zrób to sam" czasem wymaga dysponowania dużą ilością wolnego czasu, co równa się niższym dochodom. Jednak maksymalizacja dochodów nie jest celem prostego życia. Inaczej w społeczeństwie konsumpcyjnym, w którym płacimy za dostarczane nam dobra i usługi, na co musimy zarobić. Im więcej pracujemy, tym więcej pieniędzy, za które możemy kupić więcej, lepszych i piękniejszych, tosterów. W dobrowolnej prostocie chodzi o przywrócenie równowagi pomiędzy pracą i czasem wolnym. Jeśli nauczymy się robić różne rzeczy, będziemy mniej zależni od pieniędzy w zaspakajaniu naszych codziennych potrzeb, nie potrzebujemy aż tyle zarabiać. Możemy zatem świadomie pracować mniej, a więcej czasu poświęcić na samo życie. Przykładowo moglibyśmy z żoną przekazać edukację szkolną naszych dzieci fachowcom, którym musielibyśmy słono zapłacić. Początkowo tak robiliśmy, w konsekwencji musieliśmy, a konkretnie ja na dwóch etatach, sporo pracować, aby zarobić na czesne. Edukacja domowa w duchu DIY, czyli tzw. homeschooling, umożliwiła  mi rezygnację z dodatkowego etatu. Rzeczywiście, wymaga to od nas dużo więcej czasu, niż zrobienie dzieciom kanapek do szkoły i chodzenie na wywiadówki, ale jakże wzbogacający nas wszystkich jest to czas! O to mniej więcej chodzi - można zarabiać mniej, a żyć więcej w sposób, w jaki się pragnie żyć.

Przyjemne z pożytecznym...
Działania typowe męskie, jak przybicie gwoździa, wywiercenie dziury w ścianie, wymiana gniazdka czy zepsutej uszczelki, przepchanie zatkanego zlewu, zrobienie półki, wymiana oleju, naprawa urządzeń domowych typu suszarka czy toster, wyregulowanie przerzutki rowerowej, mogą być -moim zdaniem- formą aktywnego wypoczynku po godzinach spędzonych przy biurku pod warunkiem, że wracamy z pracy do domu przed godziną ciszy nocnej. Nie wspomnę o uznaniu, na jakie możemy liczyć u piękniejszej części populacji, która w tym czasie samodzielnie zrobi obiad, upiecze ciasto lub chleb i wydzierga ciepły sweter dla swojego Bonda ze śrubokrętem.

Okiem "fachowca"...
Nie wiem jak wam, ale mi na widok surowych desek, wkrętów i lśniących narzędzi ustawionych w rządkach w sklepie typu Castorama serce zaczyna bić szybciej. Oczywiście muszę się przyznać, że moje umiejętności pozostawiają (jeszcze) wiele do życzenia. Kilka rzeczy naprawiając doszczętnie popsułem, czasem kopnął mnie prąd, a półka nieznacznie horyzontalnie zbaczała, jednakże mam w tym zakresie pewne wnioski. Po pierwsze często używałem niewłaściwych narzędzi. Nie wszystko da się zrobić scyzorykiem. Zgromadzenie podstawowego zestawu akcesoriów majsterkowicza to podstawa wymiernych efektów pracy. Jeżeli ktoś został wychowany w tradycji Adama Słodowego i odziedziczył  przydomowy warsztat, jest prawdziwym szczęściarzem. Należy zatem dostosować front domowych robót do stanu posiadanych narzędzi. Proponuję zacząć od dobrego młotka, wkrętaka (a najlepiej kilku), ręcznej piły do drewna, itd. Zaczynamy od prostych napraw typu wyskakujące gniazdka elektryczne, a dopiero potem robimy stół dla rodziny czy zestaw mebli kuchennych. Mam prośbę - róbmy to z dziećmi i przy dzieciach. Tłumaczmy im, co do czego służy, jak działa. Pozwólmy im zajrzeć do wnętrza odkurzacza, przykręcić śrubkę, wbić gwóźdź, polakierować stolik. Podobnie przy kuchennym stole: niech obierają, kroją, gniotą, pichcą. Wtedy kultura DIY przejdzie z rodziców na dzieci niepostrzeżenie.

Amatorzy, łączcie się!
W kulturze DIY tkwi element godności, dumy i sprzeciwu wobec barbarzyńskich praktyk konsumpcjonizmu (zarabiam-kupuję-wyrzucam). Może nie będzie to piękne i błyszczące jak towar ze sklepowej półki, ale będzie to nasze, własne, zrobione przez nas! Ostatnio oprowadzał nas po swoim domu stolarz-amator, pokazując przepięknie zrobione regały i inne meble. Lubię słowo "amator", bo oznacza nie tylko osobę uprawiającą coś hobbistycznie, ale także miłośnika. Bądźmy zatem miłośnikami swojego domu, który może stać się -na nowo- kuźnią praktycznych umiejętności dla nas i naszych dzieci.

Ku przestrodze...
Wyobraźmy sobie prawdziwą apokalipsę. Upadają banki, państwa, obywatele zdani są na swoje własne siły. Pieniądze stają się świstkami papieru, powraca handel wymienny. Na co zdadzą się nasze dyplomy? Jakaś wyuczona wcześniej umiejętność może ocalić naszych bliskich. Przesadzam? Mój dziadek w czasie okupacji jako młody 24-letni lakiernik i tapicer powozowy utrzymywał pięcioosobową rodzinę dzięki temu, że w dzieciństwie zaraz po szkole leciał do lakierni, w której dzięki życzliwości majstra nauczył się malować bryczki i karety...

Zamiennik dla złota...
Rozszerzając refleksję - czy hasło "zrób to sam" nie powinno stać się mottem całego naszego życia? Nie chodzi wszak tylko o drobne domowe naprawy, ale całą filozofię życiową - zapewnienie dachu nad głową, zdobycie i przygotowanie pożywienia, wspólne spędzanie wolnego czasu, zapewnienie sobie i innym rozrywki, wychowanie dzieci. Jak pisałem w poście Radykalne gospodarstwa domowe przez około 5000 lat nasza kultura była zakładnikiem narzuconej formy organizacji, w której "ten, kto posiada złoto, ustala zasady". Dobrowolna prostota pozwala wykorzystywać umiejętności życiowe i relacje z innymi jako zamienniki dla "złota" i w ten sposób zmienić zasady. Im większe ktoś posiada umiejętności domowe, czy będzie to zasadzenie ogrodu, uprawa pomidorów na balkonie, naprawa koszuli czy urządzenia, gotowanie i konserwacja zbiorów, opieka nad dziećmi i bliskimi, tym mniej jest zależny od pieniędzy.

Mnie ta wizja urzekła. A was?

Malowanie z dziećmi - czemu nie?