Czy rzeczywiście nie ma alternatywy dla konsumpcji

Czy zastosowanie zasad życia w dobrowolnej prostocie na skalę masową doprowadziłoby do upadku obecny model gospodarki? To zarzut, który co jakiś czas pojawia się po stronie krytyków prostoty i minimalizmu. Zerwanie z obowiązującym dogmatem, że więcej oznacza lepiej i samoograniczenie w zakresie konsumpcji dóbr i usług ma doprowadzić (a wg niektórych już doprowadziło!) do spadku przychodów, mniejszego PKB i kryzysu określonych gałęzi gospodarki, a może i gospodarki w ogóle. Oszczędne życie po stronie jednych prowadzić będzie do plajty i bezrobocia innych. W imię patriotyzmu, a może i miłości bliźniego, należy zatem kupować na potęgę, nie ważne co i właściwie za czyje pieniądze. Robiąc kanapkę w domu podkopujesz sens prowadzenia małej gastronomii. Dla tej ostatniej lepiej, byś jadł na mieście. Spędzając czas z rodziną w niedzielę i omijając szerokim łukiem centra handlowe spowodujesz masowe zwolnienia zatrudnionych w nich pracowników, którzy nie będą w stanie się utrzymać. W gruncie rzeczy pilnując pieniędzy w portfelu wychodzisz na egoistę i sknerę, który nie pozwala innym na tobie zarobić.
Chciałbym w kilku punktach nie zgodzić się z takim podejściem.

Zacznę od wolności, która wyraża się także w swobodzie decydowania na co przeznaczę swoje, ciężko zarobione, pieniądze. Makroekonomia powinna służyć mikroekonomii, a nie na odwrót. Każdy z nas podejmuje własne decyzje finansowe, które odzwierciedlają to, jacy jesteśmy i co ma dla nas największą wartość. Dobrowolna prostota pomaga odkryć, co tak naprawdę liczy się dla nas i naszych rodzin, pomaga przeciwstawić się utartym i narzuconym schematom konsumpcji. To, co pomaga dobrze funkcjonować bankom, korporacjom i specom od reklamy, niekoniecznie bierze pod uwagę dobro indywidualnego konsumenta. Wydaje mi się zresztą, że nie ma to także nic wspólnego z dobrem naszego kraju. 

Pieniądze to także karty do głosowania za określoną wizją świata i określonymi mechanizmami gospodarczymi. Wydając pieniądze w zgodzie ze swoimi dobrze rozpoznanymi potrzebami promuję to, co uznaję za ważne i słuszne. Prostota życia w pierwszym rzędzie wpływa przede wszystkim na konsumpcję, ustanawiając jej nowe standardy. Gdy powstawał rynek zdrowej żywności zaczynało się od niewielkich sklepików, w których można było kupić żywność ekologiczną po bardzo wysokich cenach. Mimo wszystko wydając pieniądze w takich sklepach dawaliśmy jasny sygnał, że nie interesuje nas śmieciowe jedzenie proponowane przez supermarkety. Z czasem zmieniło się podejście dużych graczy, którzy zauważyli, że na zdrowym jedzeniu można po prostu zarobić. Rynek ekologicznej żywności zaczął się dynamicznie rozwijać i wydaje mi się, że bardzo wiele polskich rolników i małych firm tylko na tym zyskało. Jeżeli za dobrowolną prostotą stoi określona wizja sposobu życia, to gdyby znalazła ona uznanie wśród znacznej części konsumentów, mogłaby przyczynić się do zmiany określonych trendów. Po trochu ten proces ma miejsce, zwłaszcza w zakresie ekologii, oszczędności energii, zdrowego odżywiania, rękodzieła czy zdrowej chemii.

Promowanie oszczędnego i zrównoważonego sposobu życia pomaga znaleźć równowagę finansową nie tylko w życiu osobistym, ale także i życiu makroekonomicznym. Jak pisał Richard Greg (jego tekst możecie przeczytać tutaj) prostota jest niezbędnym i adekwatnym środkiem służącym do naprawy stechnicyzowanego świata. Nasz system ekonomiczny jest wadliwy, gdyż opiera się na chciwości i rywalizacji. Ci, którzy pragną zreformowania istniejącego porządku ekonomicznego, powinni żyć w prostocie i zachęcać innych do tego samego. Jeżeli chcemy wziąć udział w jego transformacji, powinniśmy zacząć zmieniać swoje własne życie w pożądanym kierunku. Pierwszy krok, który mogę uczynić, by zmniejszyć swój udział w nadmiernej eksploatacji, to żyć prosto. Produkcja i konsumpcja bogactwa odrywa pracę i kapitał od zadań, które są bardziej społecznie pożądane. Jeżeli w wymiarze mikroekonomicznym nie zmienimy naszych nawyków dogadzania sobie, kupowania luksusu, objadania się, życia łatwego i przyjemnego, to nie ma szans na rozwiązanie żadnego z obecnych (i przyszłych) społecznych problemów, które wcześniej czy później pojawią się ze zdwojoną siłą – zadłużenia gospodarstw domowych i całego społeczeństwa, nadwagi i chorób cywilizacyjnych, zubożenia i jaskrawych różnic w poziomie życia, dewastacji środowiska, starzenia się społeczeństwa i zapaści systemu emerytalnego. Stanie się tak, ponieważ konsumpcjonizm jest w skrócie promocją egoizmu i schlebiania najniższym instynktom.

Dlatego też w świecie, w którym główną wartością jest materialny wzrost, trzeba promować materialną „wystarczalność” połączoną ze wzrostem osobistym.  Nie ma obawy: osoba żyjąca w duchu prostoty nadal będzie wydawać pieniądze na określone dobra i usługi, ale zrobi to w sposób umiarkowany i zgodny ze swoim autentycznym dobrem. W świecie, w którym człowiek dominuje nad naturą, należy podkreślać, że jesteśmy jego częścią. Rywalizację i skrajny indywidualizm trzeba zastąpić solidarnością i współpracą.

Dobrowolna prostota w miejsce przerostu technologii i tożsamości określonej konsumpcją proponuje technologię „dostosowaną” do człowieka (a nie na odwrót) i tożsamość określoną przez rozwój wewnętrzny i stosunek do drugiego. W miejsce centralizacji, dominacji wielkich i złożonych organizacji nad małymi, w miejsce wyścigu szczurów i zawodowej specjalizacji proponuje ona małe, zintegrowane wspólnoty, spójność ról życiowych i życie bardziej zrelaksowane. Wreszcie w dziedzinie produkcji zamiast masowych, zestandaryzowanych produktów, które podlegaj szybkiej dezaktualizacji, promuje rękodzieło, produkty unikalne i wytrzymałe. Osobiście bliższe mi jest to, co proponuje dobrowolna prostota. Wydaje mi się, że jej wizja świata i stosunków ekonomicznych byłaby bardziej przyjazna człowiekowi i jego najbliższemu środowisku życia.

Na koniec, aby rozwiać wszelkie obawy, trzeba jasno zdać sobie sprawę, że minimalizm czy dobrowolna prostota będą raczej długo stanowiły wciąż wyjątek od reguł masowej konsumpcji. Rezygnacja z nadmiaru rzeczy i bodźców będzie nadal czymś niezrozumiałym dla większości, biegnącej z kartami kredytowymi w ręku w kierunku urwiska z tabliczką „promocja, dziś za darmo”. Wolę obserwować ten trend jako zatroskany obserwator niż jego uczestnik.