O cnotach i anty-cnotach

We wpisie Muszę to mieć napisałem o współczesnej dominacji namiętności i pożądań nad zdrowym rozsądkiem. Czy istnieją skuteczne narzędzia, za pomocą których możemy obronić się przed nieumiarkowaną konsumpcją, nadmiernym zadłużaniem się i materializmem? Narzędzami tymi są ugruntowane nawyki, które dostrzegali już starożytni. To nic innego jak cnoty, a więc sprawności naszego charakteru, o których Leonardo da Vinci powiedział, że są prawdziwym dobrem i prawdziwą nagrodą dla tego, kto je posiada.

Arystoteles mówił, że cnota to złoty środek między dwoma występkami. Ciekawe, że na blogu często pisałem o tym, że prostota jest złotym środkiem, znalezieniem punktu równowagi w zaspakajaniu potrzeb, równowagi między skąpstwem a rozrzutnością, którą przyrównać można do jazdy na rowerze (wpis Krzywa zadowolenia). We wpisie Oszczędność o smaku pomarańczy pisałem, że cnota oszczędności jest synonimem posiadania tego, co dokładnie tu i teraz jest mi niezbędne. Nie za dużo, nie za mało, w sam raz. Byłoby więc proste życie życiem cnotliwym, a więc opartym na praktykowaniu cnót? Dosyć ryzykowana to teza w świecie, który nie lubi wysiłku i pracy nad charakterem, delektuje się zaś tym, co łatwe i przyjemne (a na czym łatwo dajemy zarobić innym). Może zatem warto spróbować pójść tą zapomnianą drogą, tym bardziej, że jej przeciwieństwem jest szeroki gościniec anty-cnót (nazywanych kiedyś wadami).

Oto krótki niezbędnik cnót, dodam, że bez ambicji przedstawienia pełnego ich katalogu i naukowej precyzji (w kolejności dowolnej) - do ogólnego zastosowania:

Roztropność – to umiejętność wybierania właściwych środków do obranych celów. Przykładowo roztropniej będzie zaoszczędzić na wybraną rzecz niż zaciągnąć na nią kredyt. To także umiejętność dążenia do określonego celu, w naszym przykładzie np. znalezienie sposób na zgromadzenie potrzebnych oszczędności i trzymanie się raz podjętych wyrzeczeń. Wreszcie to wyczucie granic i znalezienie marginesu na czynienie wyjątków od cenionych zasad i wartości (wprawdzie oszczędzam, ale w określonych sytuacjach umiem odstąpić od tej zasady). Za św. Tomaszem z Akwinu możemy dodać, że roztropność wymaga zdrowego oglądu rzeczywistości, otwartości na rady ze strony innych, przewidywania, czyli wyobrażania sobie skutków, szczególnie tych dalekosiężnych (co ma znaczenie zwł. przy kredytach) i zapobiegliwości, a więc przygotowania na ew. trudności. Przeciwieństwem roztropności jest lekkomyślność, czyli zbyt szybkie przechodzenie do działania, brak rozwagi, brak stałości w realizacji podjętych decyzji i lenistwo (opieszałość), a więc zwlekanie z podjęciem decyzji.

Umiarkowanie – znalezienie właściwej miary w zaspokajaniu swoich potrzeb, umiejętność właściwego korzystania z dóbr materialnych, panowanie woli nad pragnieniami i zachciankami, stawianie sobie granic. O naszym umiarkowaniu w jedzeniu i piciu mówią sklepowe wózki, zawartość lodówki, ilość wyrzucanego jedzenia, a także nasza waga i stan zdrowia. Bycie umiarkowanym to uporządkowane pragnienie rzeczy, a więc w odpowiedni sposób, w odpowiednim miejscu i czasie. Jego przeciwieństwem jest chciwość, a więc nieumiarkowanie w gromadzeniu dóbr, nieumiejętne korzystanie z rzeczy. To także rozrzutność, czyli zaspakajanie swoich zachcianek bez liczenia się z konsekwencjami, ale również skąpstwo, czyli przesadne oszczędzanie i nieliczenie się ze swoimi potrzebami.

Pokora - umiejętność stanięcia w prawdzie, właściwa ocena własnych potrzeb i możliwości finansowych, rezygnacja z rywalizacji o materialną pozycję, uznanie, że na coś mnie nie stać, poprzestanie  na tym, co zaspokaja moje podstawowe potrzeby. To niechwalenie się, niewywyższanie nad innymi, a także unikanie porównywania się z innymi. Jej przeciwieństwem jest pycha – upatrywanie przesadnego znaczenia w zgromadzonym majątku, chęć imponowania innym tym, co posiadam, rywalizacja i wyścig szczurów w jak największym zdobywaniu dóbr, ciągła chęć bycia modnym, uznanym, podziwianym, wystawny styl życia, a także ciągłe niezadowolenie ze swojej obecnej sytuacji materialnej.

Męstwo to umiejętność przezwyciężania przeszkód i trudności, to zdolność do podjęcia dobrej decyzji mimo niesprzyjających okoliczności, a także odwaga stawienia czoła próbom i narażenia się na nieprzyjemne konsekwencje w imię wyższych wartości. W przypadku prostoty życia często trzeba oprzeć się różnym pokusom (reklamy), naciskom otoczenia (rodzina, koledzy), stawić czoła niezrozumieniu (nie macie tego czy owego!?). To także walka z wewnętrznym głosem: po co utrudniać  sobie życie. Jego przeciwieństwem jest płynięcie z prądem konsumpcyjnej kultury, lęk i obawa przeciwstawienia się obowiązującym modom i opiniom.

Sprawiedliwość to respektowanie praw innych, oddanie każdemu co im się słusznie należy. W idei prostego życia może oznaczać życzliwość, zrozumienie dla innych, solidarność, tworzenie dobrej atmosfery, niesienie pomocy potrzebującym, zaniechanie rywalizacji z innymi, dbanie o stan środowiska i otoczenia.

Jeżeli chcecie dodać jakieś cnoty do niezbędnika – zapraszam!


*przy poszczególnych cnotach korzystałem niekiedy z Wikipedii