Zakupy w szarej strefie

Nie, nie będzie to post o kupowaniu bez cła, podatków czy spod lady. Szarą strefę naszych zakupów tworzą nasze własne nieprzemyślane wydatki, kupowanie bez zastanowienia, pod wpływem impulsów, reklam, różnego rodzaju promocji i obniżek, które rozpalają wyobraźnię do czerwoności.

Szara strefa to nasze emocje. Niby postępujemy racjonalnie, ważymy argumenty za i przeciw, podejmujemy starannie przemyślane decyzje i potem się ich trzymamy. W rzeczywistości zakupy i wydawanie pieniędzy to jedna ze sfer, w których nasz zdrowy rozsądek ustępuje miejsca uczuciom. Często musimy się bardzo nagimnastykować, aby pragnienie zakupu opakować w pozory racjonalnej decyzji. Nie tylko przed bliskimi nam osobami, ale także wobec siebie.

 

Wyrażanie uczuć. Jeżeli swoje uczucia wobec osób bliskich, a zwłaszcza dzieci, chcemy wyrażać za pomocą materialnych przedmiotów, to droga do zakupowego szaleństwa otwiera się przed nami na oścież. Bo przecież wartość podarowanych przedmiotów powinna odpowiadać skali naszych uczuć. To całkiem naturalny odruch. Chcielibyśmy przychylić materialnego „nieba” naszym najbliższym. Z drugiej strony, jeśli w poprzednich latach nakręciliśmy spiralę oczekiwań, nie możemy kupić czegoś taniego, bo zostanie to źle odebrane. Jeśli pierścionek, to z brylantem, jeśli naszyjnik, to z pereł.  Prezent dla dziecka – oczywiście ten z górnej półki i najlepiej kilka rzeczy, bo a nuż jedna nie spełni oczekiwań.

Uroczystości. W dni urodzin, imienin, świąt (Boże Narodzenie), uroczystości (chrzest, komunia, wesele) wymieniamy się substratem naszych uczuć w postaci materialnych przedmiotów. Z jednej strony czekamy na te chwile spotkania z bliskimi, z drugiej strony odczuwamy wewnętrzną (i zewnętrzną) presję, aby nasze prezenty odpowiednio wyraziły nasze uczucia, były lepsze od poprzednio ofiarowanych (a to oznacza nieustanny wzrost wydanych na nie pieniędzy) i oczywiście wyjątkowe w swoim rodzaju.   

Wilcze doły. Od czasu do czasu wpadamy w przygnębienie i chandrę. W te dni szukamy kluczy do samochodu, spóźniamy się do pracy, wylewamy kawę na dokumenty. To dni, w których czujemy się beznadziejnie i do niczego. Dni katastrof, pomyłek i nieporozumień. Uruchamiają się mechanizmy obronne naszego ego. Jak tonący brzytwy chwytamy się naszych portfeli i tzw. „poprawiaczy nastrojów”: czekoladowy batonik, chipsy, kubek kawy (w cenie paczki kawy!), nowa książka, buty, płyta z muzyką? U każdego może to być coś innego.

Sąsiedzi. Staram się stosować do zasady: chciej osiągnąć coś w swoim życiu, a nie w swoim otoczeniu. Niestety, bardzo często porównujemy się z tymi, którzy nas otaczają. Nowy samochód sąsiada, egzotyczne wczasy kolegi z pracy, o których nie omieszka opowiadać przez najbliższe kilka miesięcy (i to współczucie na jego twarzy, że my – na nieszczęście – nie jedziemy na narty do Austrii), nowy telefon, telewizor na pół ściany u Kowalskiego, droga kurtka lub torebka. W końcu własna wysłużona garderoba i stary samochód zaczynają mocno doskwierać. Efekt stadny to rzecz całkiem naturalna, często podszyta lękiem przed odrzuceniem. Prestiż w grupie zdobywamy wszak dzisiaj pozycją materialną (jak cię widzą...), a nie przymiotami charakteru.  

Filmy i telewizja. Oglądając filmy (zwłaszcza seriale) lub programy z udziałem „celebrytów” zaglądamy do cudzych mieszkań, oglądamy wykreowany "haj lajf", który nasycony jest materialnymi przedmiotami. Często stajemy się adresatami świadomych zabiegów, takich jak trendsetting czy produkt placement, które mają zachęcać do używania (czytaj kupowania) przedmiotów bez przekazywania oczywistej i otwartej reklamy.

Reklamy. O reklamach i marketingu pisałem już wiele, ale nigdy dosyć. Chociaż jestem ich przeciwnikiem, często przyłapuję się na tym, że używam zwrotów użytych w reklamie, nucę użyte w nich melodie, bezwiednie czytam bilbordy mijane w drodze do pracy. Czy na pewno artykuł, który wkładam do koszyka z zakupami, to jeszcze mój wybór, czy też wynik oglądanych tu i ówdzie reklam? Czy gdzieś po drodze nie pojawia się myśl: warto to mieć, trzeba się nad tym zastanowić, ta rzecz by mi się przydała? Delikatnie kiełkuje w nas pragnienie posiadania czegoś, zaczyna doskwierać uczucie braku i niespełnienia z tymi przedmiotami, które do tej pory posiadałem. Możemy być pewni, że na miejsce jednego (zaspokojonego)niespełnienia przyjdą następne, a reklamy już o to zadbają.

Efekt jojo. Nieprzemyślane wydatki to często wynik nadmiernego zaciskania pasa. Tak jak w przypadku niewłaściwej diety, stosując zbyt rygorystyczne oszczędzanie dochodzimy do momentu, w którym pękają finansowe tamy – kupujemy wtedy to, czego brak najbardziej odczuliśmy. Naszych przyzwyczajeń i rozbudzonych potrzeb (podobnie jak nadwagi) nie da się okiełznać w ciągu krótkiego czasu. Droga na skróty zaowocuje nieprzemyślanymi wydatkami w przyszłości, pozostawiając poczucie porażki i stertę rzeczy, których w kolejnym cyklu znowu będziemy chcieli się pozbyć.

Pierwotne instynkty. Gdzieś głęboko w nas drzemią uczucia, które w warunkach pierwotnych zapewniały przetrwanie. Zbieractwo, gromadzenie rzeczy materialnych, sterta jedzenia w koszyku na zakupy wywołują poczucie bezpieczeństwa i zadowolenie. Uczucie głodu paraliżuje zdrowy rozsądek i potrafi wyrządzić sporo szkód w budżecie. Mam wrażenie, że na co dzień coraz trudniej oswoić się z okresowym głodem i dlatego przemysł szybkich przekąsek (od batoników do ciastek i hot dogów), które możemy kupić dosłownie wszędzie, ma się tak dobrze. Poza tym nie mamy okazji do polowań – adrenaliny i poczucia zwycięstwa dostarcza nam zdobycie przedmiotów, z którymi wracamy do naszych jaskiń jak z upolowanym mamutem. Zadowolenia z trofeum starczy do następnych zakupów…

Gazingus pins. W książce YMYL jest mowa o tzw. „gazingus pins” - rzeczach, które niemalże nieświadomie stale kupujemy, chociaż nie są nam potrzebne, jak długopisy, czasopisma, kosmetyki, buty, zapasy jedzenia. To rzeczy, wokół których trudno nam przejść obojętnie, które bezwiednie wkładany do koszyka. Dobrze uświadomić sobie, co jest dla nas takim "przyciągaczem". 

Z pewnością w szarej strefie naszych zakupów kryje się jeszcze wiele sytuacji, które usypiają nasz zdrowy rozsądek i wywołują nieprzemyślane wydatki. Warto o tym pamiętać i starannie przyjrzeć się takim "motywatorom". Ostatecznie zaprowadzą nas w jedno i to samo miejsce: przed sklepowe kasy.