Domowa edukacja finansowa

Nie spotkałem się jak dotąd z programem szkolnej edukacji finansowej dla dzieci. Być może jest to zwyczajne niedopatrzenie, a może wiedza o tym, czym są pieniądze, jaka jest ich prawdziwa wartość i jak nimi właściwie zarządzać, z założenia nie ma nam, konsumentom, być do niczego potrzebna? W rezultacie oszczędności, gospodarności i właściwego korzystania z pieniędzy uczymy się - jeśli w ogóle - dopiero w dorosłym życiu (często na własnych błędach).

Warto zatem podjąć działania, które pomogą dzieciom w radzeniu sobie z pieniędzmi, rzeczami i emocjami, które mogą im towarzyszyć. Oto kilka propozycji:

W przypadku młodszych dzieci (np. 7 lat), jeżeli dostają kieszonkowe, można dać im 3 puste, odpowiednio oznakowane, słoiki. Jeden słoik oznaczamy napisem WYDATKI, drugi OSZCZĘDNOŚCI, a trzeci DZIELENIE (te pieniądze dziecko może przeznaczać na tacę, pomoc potrzebującym, dom dziecka). Poproście dziecko, aby rozdzieliło kieszonkowe pomiędzy słoiki w wybrany przez siebie sposób. Ćwiczenie to ma pokazać, że nie wszystkie pieniądze służą w całości do wydawania. Wkładając nawet drobne kwoty do wszystkich trzech słoików dziecko uczy się, że pieniądze służą także do innych celów, takich jak oszczędzanie i dzielenie się z innymi.

Starszym dzieciom (szkoła podstawowa/gimnazjum) możemy sprezentować solidne notesy z napisem GOTÓWKA. Strony powinny zostać podzielone na kolumny. W jednej dziecko zaznacza DOCHODY, w drugiej WYDATKI. Wyjaśniamy, że dochody to pieniądze, jakie otrzymują, np. kieszonkowe, pieniądze od dziadków lub kwoty zarobione za drobne prace. Przy wydatkach ważne jest zaznaczenie, ile i na co wydały. Następnie dziecko odejmuje kolumnę wydatków od kolumny dochodów, aby wiedziało, ile pieniędzy aktualnie posiada. W ten sposób, począwszy od kupna zwykłego batonika czy loda, stopniowo uczy się ono uważnie obserwować przepływ swojej gotówki.

Jeszcze starszym dzieciom (gimnazjum/liceum) można przekazać środki na określoną kategorię wydatków, np. na ubrania, na ściśle określony okres czasu (pół roku/rok), z góry zapowiadając, że jeśli je wydadzą, nie dostaną więcej pieniędzy. Jeśli przeznaczą wszystko na parę modnych butów i markową torbę, będą musiały liczyć się z ryzykiem ubierania się w stare ubrania lub ciuchy pożyczone od rodzeństwa. Jasno określony limit, oprócz oszczędności i rozważnego wydawania, może także sprowokować do działań twórczych typu szycie własnych strojów. Ta metoda daje dzieciom najwięcej samodzielności, jednocześnie uczy, że nie można mieć wszystkiego, czego sie chce, więc trzeba podejmować mądre decyzje, bowiem pieniądze już raz wydane, to po prostu brak pieniędzy.

Wyjściem do rozmów z dziećmi o materialnej stronie życia mogą być, w zależności od wieku, klasyczne bajki, takie jak O rybaku i złotej rybce, Baśń o złotej kaczce czy Baśń o kwiecie paproci, poprzez które możemy im pokazać problemy związane z posiadaniem rzeczy materialnych: że gromadzenie rzeczy nierzadko prowadzi do chciwości i nieumiarkowania, jest często powodem zmartwień, troski, oczekiwań, a także często oddala od ludzi. Wspólna lektura i rozmowa to okazja do wyjaśnienia, że rzeczy materialne są dobre - służą zaspokojeniu potrzeb naszych i cudzych (dzięki nim możemy pomagać potrzebującym), ale też kaprysów i zachcianek (co może prowadzić do materializmu i konsumpcjonizmu). Wyższym poziomem jest ukazanie dzieciom, że prawdziwym skarbem są dobra niematerialne: szczęścia nie daje gromadzenie rzeczy materialnych, lecz relacje z innymi (miłość, życzliwość, przyjaźń). Rzeczy są środkiem do celu (prawdziwego szczęścia), a nie samym celem, dlatego trzeba dbać o zachowanie prostoty, skromności, pielęgnowanie wrażliwości na potrzeby innych, odróżnianie potrzeb od zachcianek. 

Od słów do czynów: Na dużym arkuszu białego papieru dziecko rysuje najlepszy prezent, jaki kiedykolwiek otrzymało lub – jeśli to się jeszcze nie zdarzyło – prezent, jakąś rzecz, o jakiej najbardziej marzy. Po zakończeniu rysowania możemy zapytać, jakie uczucia wzbudza w nim sytuacja, że ktoś zabiera, kradnie lub niszczy tę rzecz. Pokazujemy w ten sposób, że posiadanie rzeczy często jest powodem zmartwień, troski, dużych oczekiwań, napięcia, niechęci do dzielenia.

W większej grupie dzieci rozdajemy kolorowe karteczki i prosimy, by napisały lub narysowały, z czym im się kojarzy bycie bogatym (dom, dużo pieniędzy, drogi samochód, jacht, basen w ogrodzie…). Karteczki wrzucamy do kapelusza i odczytujemy na głos. Jakich przedmiotów było najwięcej? Czy człowiek, który to wszystko posiada, jest szczęśliwy?

Przygotuj ilustracje/zdjęcia przedmiotów potrzebnych do życia oraz zbędnych, luksusowych (np. chleb, dom, ubrania, woda, miś pluszowy, książka; luksusowy samochód, iPod, batoniki, Coca cola, droga markowa zabawka itp.) Wykorzystujemy to do rozmowy na temat tego, po co są rzeczy materialne. Dziecko ogląda i klasyfikuje przedmioty na dwie grupy: przedmioty, które zaspokajają nasze i cudze potrzeby (głód, pragnienie, potrzeba schronienia), a więc są dobre oraz przedmioty, które zaspokajają nasze zachcianki, a więc mogą prowadzić do ulegania złudzeniu, że musimy posiadać to i owo, aby być szczęśliwym.

Więcej na ten temat: Z dziećmi o pieniądzach i nie tylko