Jak wychować konsumpcjonistę

Od czasu do czasu warto zastanowić się nad tym, czym bawią się i co czytają nasze pociechy. Moje dzieci nie przechodziły fazy zbierania różnego rodzaju zabawek, których jedynym zadaniem jest to, że się je posiada. Mam na myśli kucyki pony, pet shopy, paskudne chomiki, które jeżdżą po zjeżdżalni przeraźliwie kwicząc, zapachowe zabawki o nazwie śmierdziele, demoniczne figurki monster high, kolekcje lalek Barbie. Nie powiem, że było to łatwe, zwłaszcza gdy widziały u swoich koleżanek dosłownie opasłe reklamówki pełne małych figurek, które patrzą na ciebie tymi wielkimi oczami wywołującymi falę serdecznego współczucia (po prostu musisz je mieć). Jakie efekty przyniesie wychowanie do beznadziejnego w istocie zbieractwa?

Swego czasu postawiliśmy sprawę dość radykalnie - jedna tradycyjna lalka dla każdej córki i żadnych Barbie lub kolekcji dla samego kolekcjonowania. Pomimo kontrabandy ze strony dziadków udało się osiągnąć w miarę dobry rezultat. Dziewczyny bawią się od kilku lat tymi samymi lalkami, z którymi nawiązały serdeczne "relacje". Najstarsza przestała się (chyba?) bawić swoją lalką, za to przed nami kolejne wyzwania, jak choćby (zaraźliwe w środowisku nastoletnich rówieśniczek i podsycane stosowną gazetką) marzenie o lekcjach jazdy konnej, jak na razie rozbijające się o arytmetykę domowego budżetu. 

W dziedzinie zabawek jesteśmy świadkami przemyślanej akcji marketingowej adresowanej do jak najmłodszych odbiorców. Poprzez media, presję rówieśników, przynoszących do szkoły swoje "kolekcje" (inaczej nie jesteś cool!), lekkomyślność rodziców, nasze dzieci stają się obiektem manipulacji, której finalnym efektem ma być ubezwłasnowolniony zakupoholik. Benjamin Barber w książce Skonsumowani: jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, definiując etos infantylizmu wszechobecny w konsumpcyjnym kapitalizmie, stwierdził, iż nie dorastamy - cały czas staramy się zaspokajać swoje potrzeby, a gdy osiągniemy odpowiedni status finansowy, będziemy mogli nabywać coraz więcej. Chodzi o ukształtowanie już w najmłodszym wieku konsumpcjonisty, który chce za wszelką cenę kupować przedmioty po to, żeby je mieć, wcale nie po to, żeby one czemuś służyły.

Wszystkim rodzicom, którym nieobojętne jest to, czym bawią się i co czytają ich dzieci, polecam lekturę jednego z numerów dwumiesięcznika Polonia Christiana (dostępny tutaj). Autorzy jednego z artykułów wskazują, że dzisiaj z cudem graniczy kupienie lalki w wózku. Obecnie, gdy chce się kupić dzidziusia, natrafia się na kucyka pony, różowego i niebieskiego. Z roku na rok zabawki są coraz gorsze, coraz brzydsze i coraz bardziej destrukcyjne. Nie dają możliwości kreatywnej, rozwijającej zabawy.

Poniżej dwa, warte przytoczenia, fragmenty wywiadu pt. Zabawka zdegradowana, opisujące stosowane wobec dzieci triki:

Odbiorca otrzymuje produkt kompleksowy: wraz z zabawką, filmem ukazuje się również czasopismo czy książka poświęcone jakiejś postaci, przy czym książka pojawia się po filmie, tracąc w ten sposób jedną ze swych pierwotnych ról, czyli przestając kształtować wyobraźnię, bo już wcześniej dziecko otrzymuje filmową historię na dany temat. Zabawki dzisiaj nie tworzy się, aby bawiła i uczyła, jak to było dawniej, ale po to, żeby ktoś ją kupił. Stąd na dziecięcym rynku pojawiło się tak wiele artykułów kolekcjonerskich, które w zasadzie nie dają możliwości zabawy, lecz celem samym w sobie staje się ich zbieranie.

Obecnie projektanci bazują na tzw. estetyce cuteness. Sformułowanie to oznacza coś słodkiego, miłego, ale wcale niekoniecznie ładnego. W roku 2009  odkryto w mózgu czynnik związany z instynktem opiekowania się potomstwem. Na widok określonego przedmiotu albo postaci o cechach cuteness, na przykład dziecka, które ma zbyt duża głowę w stosunku do reszty ciała, sflaczałe kończyny, nieporadny chód, mózg reaguje za pomocą tzw. cutegasm. Objawia się to tym, że panie piszczą na widok małego dziecka, a małe dzieci na widok zabawek, które powielają schemat istoty wymagającej opieki. Można tu wymienić np. zabawki z serii Littlest Pet Shop czy Hello Kitty. Duża głowa, wielkie oczy, nisko usytuowane oczy i nos. Cutness factor - mechanizm, na którym zasadza się omawiany zabieg marketingowy, wywołuje w człowieku empatię. Następnym krokiem jest sprowokowanie do kontynuacji. Ukazuje się linia zabawek-zwierzątek, następnie domki dla zwierząt, po czym wypuszczana jest edycja limitowana (trzeba kupić sześć zabawek, aby dostać naklejkę, później kolejne sześć dla drugiej naklejki, za kilka naklejek otrzymuje się wymarzoną zabawkę, jakiej nie można kupić w normalnej sprzedaży). Z czasem wykształca się nawyk kupowania dla samego posiadania.

Polecam przeczytanie całego wywiadu, jak i innych artykułów...

Jak zawsze na tym blogu zachęcam do zdecydowanego przeciwstawienia się wszelkim technikom zniewolenia konsumpcją. Wierzę, że dzieci, zamiast otaczania się stertą nieprzydatnych zabawek (na które dostają przecież od kogoś pieniądze!), potrzebują przede wszystkim bliskości i czasu swoich rodziców. Nie zarzucajmy dzieci wątpliwej jakości prezentami i chrońmy je przed agresywnym marketingiem.

Z początkiem roku szkolnego warto przyjrzeć się bliżej, jaki rodzaj zabawek przynoszą do szkoły nasze dzieci i ich rówieśnicy. Zwłaszcza w tym ostatnim wypadku odkryjemy, o jakie gadżety poproszą nas wkrótce nasze latorośle. Być może warto podjąć środki zaradcze: porozmawiać z dzieckiem, co ma prawdziwą wartość, jak bronić się przed presją kolegów. Może warto zaproponować kolekcjonowanie wartościowych rzeczy? (U mnie dzieci zbierają minerały i skamieniałości, muszle, pocztówki z miejsc, które odwiedzamy). Można także zwrócić uwagę szkolnym wychowawcom i innym rodzicom, aby dzieci nie przynosiły zabawek do szkoły.
Podzielcie się własnymi pomysłami lub problemami. Może macie sygnały o jakiś nowych "kolekcjonerskich" trendach?


Zapraszam także do przeczytania wpisów:

Z dziećmi o pieniądzach i nie tylko
Edukacja szkolna a masowa konsumpcja