Pieniądze albo życie - Krok 9. Zarządzaj swoimi finansami w celu ochrony niezależności finansowej

Kolejny -dziewiąty i zarazem ostatni- krok na drodze do niezależności finansowej według książki Your Money or Your Life dotyczy niezbędnej dawki wiedzy o zarządzaniu własnymi finansami.
W Kroku 8 mówiliśmy o zmianie podejścia do naszych oszczędności, które mogą stać się kapitałem przynoszącym stabilny i wystarczający dochód. Metoda inwestowania kapitału opisana w kroku 9 ma sprawić, by było to zajęcie bezpieczne, rozsądne i proste. Nie chodzi o to, by stać się giełdowym rekinem, lecz o odzyskanie wiary we własne siły dzięki zdobyciu podstawowej wiedzy i umiejętności, które uwolnią nas od niepewności w dziedzinie osobistych inwestycji. Autorzy YMYL wskazują, że zasady i strategie opisane w tym kroku są nie tylko bezpieczne, lecz także niedrogie w realizacji. Nie wymagają też intensywnego zarządzania ani pomocy ekspertów.

Nie zostawiaj tego ekspertom
Tradycyjną receptą na inwestowanie jest rada, aby iść z tym do finansowych ekspertów. Krok 9 ma służyć temu, by dać sobie prawo do podejmowania samodzielnych decyzji finansowych.
Doradcy finansowi są przede wszystkim sprzedawcami. Ich dochody pochodzą z prowizji. Żeby uzyskać prowizję muszą sprzedać swój produkt. Jest raczej oczywiste, że taka zależność nie zawsze będzie nastawiona na działanie przynoszące nam najlepsze korzyści. Niezależnie od tego, czy jest to osoba reprezentująca konkretny produkt finansowy, czy tzw. "niezależny doradca", zawsze będzie on zainteresowany sprzedażą tego lub innego produktu. Z własnego, niewielkiego doświadczenia, mogę stwierdzić, że przedstawiana na wykresach różowa przyszłość ma niewielki związek z realiami rynku i opiera się zawsze na określonych, często bardzo optymistycznych, założeniach.

Główną przeszkodą do zrealizowania kroku 9 są nasze własne przekonania odnośnie inwestowania, które opierają się na dwóch siłach: chciwości i lęku. Chciwość została dostatecznie powstrzymana przy okazji wdrażania pierwszych ośmiu kroków tego programu. Wiemy już, że więcej niekoniecznie znaczy lepiej, podczas gdy równowaga w zaspakajaniu potrzeb jest tym, co można osiągnąć, a jednocześnie tym, co przynosi prawdziwe zadowolenie. Z kolei największy lęk dotyczy naszych obaw, czy zawsze będziemy mieli wystarczająco dużo pieniędzy. Możemy nad nimi zapanować stosując zalecane w YMYL kryteria inwestycyjne, a także rozpraszając irracjonalny lęk związany z inflacją.  

Inflacja- mankamenty CPI
Czy rzeczywiście inflacja zniweczy w znacznym stopniu korzyści wynikające z inwestowania naszego kapitału? Przyjrzyjmy się jej bliżej.
Inflacja jest mierzona przez GUS w oparciu o indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI). Indeks ten mierzy przeciętny poziom cen "typowego" koszyka dóbr i usług. Co roku ustala, ile i czego kupuje "uśrednione" gospodarstwo domowe, a także jaki jest udział poszczególnych produktów i usług w łącznych wydatkach. Na podstawie obserwacji zmian cen tak dobranych towarów i usług obliczany jest wskaźnik inflacji.

Autorzy YMYL poprzez konkretne przykłady (wg cen z lat 70-tych i 90-tych) wykazują, że wiele usług lub towarów jest obecnie tańszych niż kiedyś, zarówno jeśli chodzi o artykuły spożywcze, jak i wyposażenie mieszkania, urządzenia RTV i AGD czy elektronikę. Zaznaczyć należy, że książka bazuje na danych amerykańskich, a więc względnie stabilnej gospodarce.

Odnośnie Polski nie znalazłem oficjalnych danych analizujących poziom cen, np. w ciągu ostatnich 20 lat. W internecie natknąłem się na zestawienie cen podstawowych produktów, tzw. Koszyka Polityki, z grudnia 1990 r. (źródło). Autor notki przyjął ciekawe założenie pozwalające porównać ówczesne ceny i dochody z aktualnymi. Interesujące jest to, że ceny wielu produktów nie zmieniły się albo zmieniły nieznacznie. Po przeliczeniu na dzisiejsze ceny, po zaakceptowaniu przyjętej metody (zainteresowanych odsyłam do źródła), chleb zwykły kosztował 2,60 zł, mleko 1,90 zł, masło 5,60 zł, jajka 1,10 zł, cukier 5,- zł, jabłka 3,- zł, ser żółty 18,-/22,- zł, kawa 100g 3,4 zł. Są produkty, które staniały: czekolada kosztowała 6,-/8,- zł a pomarańcze 9,- zł. Telewizor kolorowy kosztował 3.800 zł, lodówka 3.300 zł, a pralka Polar 3.500 zł.

Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI) nie jest jednak -jak to się przyjmuje- indeksem "kosztów utrzymania". W praktyce występują różnice między koszykiem "codziennym" a "statystycznym". Wiele produktów zupełnie nie odpowiada zakupom przeciętnego Kowalskiego - struktura koszyka konsumpcji zdominowana jest przez gospodarstwa o wyższych dochodach, które mają stosunkowo duży wpływ na poziom inflacji.  

Indeks CPI zakłada, że produkty i usługi są kupowane regularnie. Nie uwzględnia tego, że nie kupujemy nowej lodówki każdego miesiąca lub co roku. Nie reaguje szybko na zmiany zachowania konsumentów (zjawisko tzw. substytucji). Ceny towarów codziennego użytku wahają się - racjonalny konsument reaguje na zmiany cen i w miejsce drożejących dóbr wybiera tańsze odpowiedniki, np. gdy rośnie cena wołowiny kupuje tańszy drób lub kupuje owoce i warzywa w sezonie, gdy są najtańsze. Kolejna wada CPI wynika z ignorowania różnic w cenach tych samych produktów w różnych sklepach. W rezultacie metoda pomiaru nie bierze pod uwagę np. rosnącej popularności dużych sklepów lub internetu, oferujących produkty po znacznie niższych cenach. 

Jak porównać zaawansowane technicznie rozwiązania we współczesnych samochodach, które są znacznie bardziej oszczędne w zużyciu paliwa? Zmniejszyły się ceny zagranicznych wczasów lub biletów lotniczych. Staniały usługi telekomunikacyjne, jak i same telefony. Ceny nieruchomości rosną wprawdzie w dużych miastach, ale są znacznie mniejsze w miasteczkach lub na wyludniających się wsiach. 
Wprawdzie wzrosły ceny leków i usług medycznych, ale zwiększyła się także nasza wiedza, w jaki sposób unikać chorób. Wiemy, jaki wpływ na nasze zdrowie ma palenie tytoniu, nadwaga, stres, cholesterol, tłuszcze nasycone, substancje kancerogenne. Wiemy zatem, jak zminimalizować koszty leczenie dzięki zdrowemu stylowi życia. CPI tego nie uwzględnia.

Doświadczenie inflacji
Wraz ze wzrostem standardu życia wzrosło nasze pojęcie tego, co uważamy za standard. Kiedyś oznaką zamożności była własna kosiarka do trawy, dzisiaj czujemy się biedni, gdy nie mamy kosiarki-traktorka. Innymi słowy, niezależnie od indeksu CPI, prześcigamy się w tworzeniu naszego "doświadczenia inflacji".
Załóżmy, że przez ostatnich kilka lat osiągnęliśmy podstawowe dobra trwałe - dom, samochód, urządzenia, umeblowanie i garderobę. Czy nasze ogólne wydatki nie będą w następnej dekadzie niższe niż w poprzedniej? (Pod warunkiem, że nie musimy mieć najnowszej wersji aktualnie obowiązującej zachcianki).
Powiedzmy, że masz więcej czasu w tygodniu np. na przeczytanie poradnika z dziedziny "zrób to sam" (DIY) lub zrobienie kursu napraw samochodowych (czy jest coś takiego w Polsce?) i zaczniesz czerpać satysfakcję z samodzielnego przeprowadzania napraw. Czy roczne wydatki nie będą mniejsze?
Powiedzmy, że zamiast kupować w sklepie rowerowym odjazdowy super model roweru górskiego z tytanu kupisz zwyczajny, używany rower. Czy nie zaoszczędzisz fortuny, nawet w porównaniu do kosztów sprzed 20 lat?
Zamiast chodzić do kina na najnowszy film, możesz poczekać i obejrzeć go w zaciszu domu, zajadając znacznie tańszy popcorn. Zamiast drogiego lunchu w restauracji możesz zjeść kanapki, które zabrałeś z domu. Czy twoje roczne wydatki nie obniżą się?

Czy nasze "doświadczenie inflacji" nie jest zależne od nieuświadomionych i zautomatyzowanych nawyków na równi ze stylem życia, który wybieramy? Posiadanie samochodu jest wyborem stylu życia, używanie go do pobliskich sprawunków to już nawyk. Kupowanie niewielkiej i drogiej butelki wody gazowanej w drodze do pracy zamiast dużej w supermarkecie za znacznie mniejszą cenę to także kwestia nawyku.

Autorzy YMYL nie negują zjawiska inflacji, niezależnie od wskazanych powyżej mankamentów indeksu CPI. Ceny wielu dóbr i usług rzeczywiście znacząco wzrosły. Niezależnie jednak od wyższych cen podkreślić trzeba wielki wzrost kosztów życia wynikający nie tyle z konieczności, co z naszych osobistych wyborów.

Podsumowując: 
Chociaż inflacja może być ważnym makroekonomicznym pojęciem, nie znaczy to, że automatycznie rządzi twoim życiem.
Twoje wybory, zachowania, przekonania, nawyki, lęki i pragnienia mają decydujący wpływ na ogólny wynik finansowy.
Twoja świadomość, pomysłowość i umiejętności mogą rosnąć szybciej niż inflacja.


Podstawowy element programu inwestycyjnego proponowanego przez YMYL stanowi nasz kapitał, a więc pieniądze inwestowane w możliwie najbardziej bezpieczny sposób w celu uzyskania dochodu przewyższającego nasze wydatki (w punkcie tzw. Crossover Point - patrz krok 8)

Podstawowe kryteria inwestycyjne dla kapitału są następujące:
1. Twój kapitał musi produkować dochód (przynosić zyski).
2. Twój kapitał musi być absolutnie bezpieczny.
3. Twój kapitał musi być w całości płynny. Musisz mieć możliwość zamienić go w gotówkę w każdej chwili, aby poradzić sobie z nieprzewidzianymi sytuacjami.
4. Twój kapitał nie może być pomniejszany przez niepotrzebne opłaty.
5. Twój dochód musi być absolutnie bezpieczny.
6. Twój dochód nie może się wahać. Musisz wiedzieć dokładnie, jaki będzie następnego miesiąca, następnego roku i 20 lat od teraz.
7. Twój kapitał musi być wypłacany w gotówce, w regularnych odstępach czasu, nie może być automatycznie reinwestowany.
8. Twój dochód nie może być pomniejszany przez opłaty, potrącenia, cenę wykupu.
9. Inwestowanie musi produkować regularny, stały i określony dochód bez żadnego dodatkowego zaangażowania bądź kosztów z twojej strony. Nie może wymagać troszczenia się, zarządzania, twoje fizycznej obecności lub uwagi.

Powyższe kryteria inwestycyjne mają za zadanie chronić przed spekulowaniem naszymi ciężko zarobionymi pieniędzmi. W programie nie chodzi o podwojenie kapitału i szybkie wzbogacenie się. Jego celem jest dostarczenie bezpiecznego i stałego dochodu, na który możesz liczyć. Nie chodzi o to, by martwić się tym, że mamy recesje lub depresję, bezrobocie rośnie, a WIG jest znów pod kreską.
Bezpieczeństwo jest kluczowym czynnikiem w programie inwestycyjnym mającym na celu utrzymanie finansowo niezależnego stylu życia. Podane kryteria inwestycyjne eliminują większość popularnych sposobów lokaty kapitału. Według autorów YMYL jedynie jedna kategoria inwestycji spełnia te kryteria, a mianowicie obligacje długookresowe emitowane przez Skarb Państwa. Dlatego nie musisz stać się ekspertem w dziedzinie spekulowania i inwestowania. Możesz skupić się tylko na jednym, małym jej segmencie, który doskonale odpowiada podanym kryteriom.

Pomińmy opisaną w dalszej części kroku 9 część praktyczną, poświęconą kupowaniu obligacji, dotyczy ona bowiem rynku amerykańskiego. Na polskim rynku najbardziej bezpieczną, i zbliżoną do proponowanej przez autorów YMYL, formą inwestowania kapitału są 10-letnie obligacje Skarbu Państwa. Są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu, z roczną kapitalizacją odsetek. W pierwszym, rocznym okresie odsetkowym oprocentowanie jest naliczane od wartości nominalnej jednej obligacji, a w kolejnych latach - od wartości nominalnej powiększonej o odsetki naliczone po zakończeniu poprzedniego okresu odsetkowego, co znacznie zwiększa zyskowność tej obligacji (mechanizm procentu składanego). W poszczególnych latach marża jest dla posiadacza obligacji gwarancją, że zwrot z inwestycji będzie zawsze wyższy od inflacji. Za wartość obligacji podlegających wykupowi można kupić nowe dowolne obligacje składając w określonym terminie dyspozycję ich zamiany na obligacje nowej emisji. Dla osób dokonujących zamiany obligacji przewidziane jest dyskonto, co oznacza, że cena zamiany jest niższa od ceny sprzedaży. Ponieważ przy obligacjach 10-letnich odsetki nie są cyklicznie wypłacane - ta forma inwestycji może sprawdzić się w okresie pierwszych 30 lat. Po przekroczeniu punktu Crossover Point należy wybrać taką formę obligacji, w której odsetki są cyklicznie wypłacane właścicielowi zainwestowanego kapitału. W ten sposób kapitał pozostaje nienaruszony, a odsetki stanowią źródło utrzymania. Zatem w kolejnych latach oszczędzania (w podanym przykładzie 31 i następne) należałoby przejść np. na obligacje czteroletnie, które także gwarantują zysk powyżej poziomu inflacji, a w których odsetki są wypłacane raz na rok. Moim zdaniem powyższe obligacje spełniają większość kryteriów inwestycyjnych opisanych w kroku 9. Więcej informacji o obligacjach Skarbu Państwa można znaleźć tutaj.

Oczywiście przedstawiona powyżej propozycja jest zdecydowanie nastawiana na bezpieczeństwo inwestycji i wynika z założeń programu YMYL. Z pewnością nie będzie odpowiadała osobom oczekującym większych zysków. Inwestować zgromadzony kapitał (oszczędności) można na wiele innych sposobów, ale wymagają one znacznie więcej naszego zaangażowania i orientacji w tym, co proponuje ciągle rozwijający się rynek. Warto szukać takich form pomnażania naszego kapitału, które pogodzą jak najwięcej wskazanych kryteriów inwestycyjnych z oczekiwaniami określonego zysku. Niech poziom tego ostatniego określa nie żądza wzbogacenia się, ale chęć zabezpieczenia i pomnażania oszczędności w celu zaspokojenia rozsądnie określonych potrzeb.


Przy opisie indeksu CPI korzystałem także z opracowania Wady i zalety wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych - szacunki obciążenia dla Polski (źródło).